فلسفه برای کودکان

فلسفه عمیق ­ترین شکل تفکر بشری است و کودکان فیلسوف­ ترین موجودات روی زمین هستند که این خصیصه را در آغاز سن چهارسالگی با کنجکاوی­های بی­ حد و حصر خود به روشنی به نمایش می­ گذارند. فلسفه از حیرت آغاز می­ شود و کودکان متعجب­ ترین و حیرت­ زده ­ترین افراد در برابر پدیده ­های عادی و روزمره هستند.

کودکان نه به لحاظ دانستن تاریخچه، آرا و نظریات فیلسوفان و هوش زیادشان، بلکه به خاطر ویژگی­­های بالقوه­ای که در آن­ها وجود دارد و مهم­ترین آن پرسشگری است، به فیلسوف کوچک تعبیر می ­شوند. آن­ها را می­ توان در تعریف(( دوست­دار دانایی)) که معنای اصلی(( فیلسوف)) است، از چراها و چگونه ­های همیشگی­ شان تشخیص داد.

برای کودکان، فلسفه یک فعالیت تلقی می ­شود که طی آن، مهارت­هایی را که فلاسفه برای درست فکرکردن به کار م ی­گیرند، دریک منظومه ­ی کوچک­تر تجربه و آزمایش می ­کنند. در برنامه ­ی فلسفه­ برای کودکان نیز تلاش می­ شود که کودکان تا جایی که ممکن است، بین مفاهیم رابطه برقرار سازند، روابط و هم­بستگی ها را کشف کنند و بتوانند ساختارهایی را برای فهم و شناخت به­ وجود آورند؛ تا از این رهگذر فرصت­های بیشتری را برای طرح­ ریزی تجربه ­های آینده در اختیار گیرند.

لازمه­ ی رشد فکری، بازبودن دریچه­ های فکری، گستردگی و گشودگی افق اندیشه و انعطاف ­پذیری است تا براین مبنا، فرد توانایی بررسی اندیشه ­های گوناگون و حتی اندیشه­ هایی را که در تعارض هستند، در خود دریابد. 

جایگاه فلسفه در زندگی کودکان

زیستن بدون گزینش محال است. از این رو، نیاز اساسی داریم که بدانیم چگونه برگزینیم و بدانیم گزینش­ هایمان را چگونه به هم بپیوندیم. از آن جا که تنها نیستیم و در جامعه زندگی می ­کنیم، هم­چنین باید بدانیم تصمیم های دیگران را چگونه بفهمیم و تصمیم­ های خود را چگونه با تصمیم­ های دیگران مربوط سازیم( نورا و هوسله،1387).

براین اساس، یکی از کارکردهای فلسفه برای کودکان فراهم آوردن بستری است تا آن­ها این مهارت­ها را بیاموزند و دریک منظومه­ ی کوچک آن را در معرض آزمایش و تجربه قرار دهند. هدف این نیست که کودکان را به فیلسوفانی کوچک تبدیل کنیم؛ بلکه این است که به آن­ها کمک شود تا تغکری بهتر از قبل داشته باشند. هر چه بیشتر در گوش دادن فعال و صحبت کردن مهارت یابند و به فعالیت ذهنی؛ مهارت­های تفکر، استدلال، داوری و قضاوت بپردازند.

پرورش ذهن به کمک چالش­ های عقلانی، نه فقط وسیله ­ای برای لذت بردن و موفقیت در دنیای شدیدا رو به تغییر است، بلکه می ­تواند به پرورش قابلیت ­ها و فضائل اخلاقی و عقلانی بینجامد. فضایل عقلانی را می توان مجموعه­ ای پیچیده از صفاتی مانند کنجکاوی، اندیشه­ وری، جرات عقلانی و پشتکار در زمینه ­ی جست ­وجوی حقیقت، که تمایل به استدلال و تجزیه و تحلیل، قضاوت و خوداصلاحی، داشتن گشاده دلی در برابر دیدگاه ­های دیگران و خردپروری از طریق تمرین دانست.             

برنامه­ ی فلسفه برای کودکان می­ تواندوسیله­ ای باشد که به کمک آن، قابلیت ­هایی هم­چون داشتن ذهن باز، پشتکار، رعایت احترام دیگران، و خودآزمایی در منش انسان نهادینه شود. به مثال زیر توجه کنید:

پدری با کودک سه ساله­ ی خود در خارج از خانه بود. کودک ناگهان برای اولین بار اسبی را دید. به پدر گفت: نگاه کن پدر، یک سگ بزرگ آن­جاست.

پدر خندید و پاسخ داد: نه پسرم، آن یک اسب است. بعدها وقتی پدر خاطره­ای از آن روز را در ذهن خود مرور می­کرد، آرزو کرد کاش با تجربه­ی بصری فرزند خود کاملا متفاوت برخورد کرده بود. او می ­توانست جملات دیگری به کار برد؛ مانند این که: او چهار پا دارد، درست مانند سگ. چه چیز دیگر این حیوان مانن سگ است؟

یا: این یک اسب است، چیزی که تو تا حالا ندیده بودی. تفاوت سگ با اسب چیست؟

آنچه پدر در انجامش ناکام مانده بود، گسترش قدرت ژرف نگری و گمانه­ زنی کودک بود.یک تغییرزیان­بار که می­تواند در تمام طول حیات فرد ادامه یابد. غالبا در حدود سه یا چهارسالگی رخ می­دهد. کودک یاد می­ گیرد که پاسخ­ های مبتنی بر حدس و نوآوری را، در زمانی که تلاش­های او مورد قبول قرار نمی­ گیرد، متوقف کند. او در عوض سوالاتی را مطرح می­کند از قبیل: پدر این چیست؟

او یاد می­ گیرد که پاسخ­ها در آن­چه که خودش فکر می ­کند نیستند، بلکه در آن­چه والدین یا معلم فکر می ­کنند، قرار دارد. به جای این که فرد به طور مستمر به ایجاد ارتباط­ها، حدس زدن و نوآوری­ها بپردازد، کانون یادگیری او به طور نامحسوسی از یادگیرنده به معلم تغییر جهت می­دهد. به جای افزایش مداوم مهارت­های خودارزیابی، ارتباط، مقایسه، تغییر و تبدیل اطلاعات، کودک به طور انفعالی عمل می­ کند و به افتدار دیگران تکیه خواهد کرد. اگر جواب دقیق را نداند یا چیزی را که مشاهده کرده است کاملا درک نکند، منتظر توضیح دیگران می­ ماند.

منبع: محفل فیلسوفان خاموش، نورا، ک و هوسله، ویتوریو